ΜΕΛΙ ΕΛΑΤΗΣ – Έχουμε καμιά πρόβλεψη για φέτος;

Η περσινή χρονιά ήταν μια από τις χειρότερες από άποψη παραγωγής στον Έλατο. Παράχθηκε πολύ λίγο μέλι ελάτης, σε κάποιες μόνο περιοχές του Μαινάλου-Χελμού και σε κάποιες περιοχές του Καρπενησίου. Γιατί; Τί έφταιξε; Τί δεν πήγε καλά;

Απαντήσεις μάλλον δεν έχουμε και αυτές που έχουν ακουστεί μοιάζουν με εικασίες παρά με σίγουρα στοιχεία. Το πρόβλημα με τις εικασίες είναι ότι, μπορεί να είναι κοντά στην αλήθεια, μπορεί όμως και να απέχουν πάρα μα πάρα πολύ από την πραγματικότητα.

Ας πάρουμε το θέμα από την αρχή. Τί ξέρουμε για τον Έλατο και τα μελιτογόνα έντομά του;

Εν συντομία:

• Physokermes hemicryphus (κόμπος). Το ακμαίο θηλυκό εμφανίζεται το δεύτερο δεκαπενθήμερο του Μαΐου. Ζει στους κόμπους των κλαδιών (στις διακλαδώσεις), βάζει το ρύγχος του στο δέντρο και αντλεί φυτικό χυμό, εκκρίνοντας μελίτωμα. Στο τέλος Ιουνίου αρχίζουν να εμφανίζονται τα πρώτα αυγά και μετά σταματά η μελιτοέκκριση. Τέλος Ιουλίου, εμφανίζονται οι νύμφες πρώτου σταδίου, μετακινούνται στα νέα κλαδιά και μεταμορφώνονται σε νύμφες δεύτερου σταδίου. Έτσι θα διαχειμάσουν. Ο πιο πάνω κύκλος αφορά το κάθε έντομο και επειδή ο πληθυσμός του Physokermes hemicryphus μπορεί να είναι τεράστιος, αντιλαμβανόμαστε ότι η μελιτοέκκριση μπορεί να αρχίσει αρχές Μαΐου και να κρατήσει μέχρι αρχές Αυγούστου καμιά φορά. Η κύρια περίοδος πάντως είναι μέσα Μαΐου μέχρι και μέσα Ιουλίου. Στη μελισσοκομική προφορική ιστορία, οι μελισσοκόμοι λένε «πάμε στα έλατα του Αγίου Κωνσταντίνου», 21 Μαΐου δηλαδή και αυτό μας δίνει ένα ισχυρό στατιστικό στοιχείο για τη συχνότητα της έναρξης των μελιτοεκκρίσεων του ελάτου.
• Mindarus abietinus (πράσινη αφίδα). Δεν ξέρουμε πολλά για τις αφίδες. Κάνουν μεγάλους πληθυσμούς στα βουνά της Πίνδου και λιγότερο στην Πελοπόννησο και τη Μακεδονία. Παρασιτούν στα νέα κλαδιά. Δίνουν μελίτωμα από τις αρχές Μαΐου, μέχρι και τα μέσα Ιουνίου και από τα μέσα Ιουλίου μέχρι τα μέσα Αυγούστου. Όλα αυτά αν ο καιρός πάει καλά, γιατί είναι πολύ ευαίσθητες στις μεταβολές του και ιδιαίτερα στις βροχές με κρύο. Οι μελισσοκόμοι τη μελιτοέκκριση αφίδας την ονομάζουν «δίνει ο έλατος στη φούντα», εννοώντας μελιτοέκκριση στα τρυφερά νέα βλαστάρια του ελάτου. Όταν «δώσει μέλι» η παραγωγή είναι πολύ μεγάλη.
• Cinara cofifis (κοριός). Δεν ξέρουμε τίποτε για το Cinara cofifis. Οι μελισσοκόμοι λένε ότι αν κάνει αστραπόβροντα εξαφανίζεται και σταματά η μελιτοέκκριση, με μιας. Προφανώς είναι πολύ ευαίσθητο έντομο στις καταιγίδες.
• Eulecanium sericeum (φούσκα). Μοιάζει με τον κόμπο, είναι πιο μεγάλη και μπορεί να τη συναντήσουμε σε διάφορα μέρη του κλαδιού, όχι μόνο στους κόμπους. Όταν «δώσει μέλι» η παραγωγή είναι πολύ μεγάλη.

Ξέρουμε πολύ λίγα για τις μελιτοεκκρίσεις του ελάτου και το σίγουρο είναι ότι αυτή τη στιγμή οι γνώσεις μας για την πρόβλεψη μιας μελιτοέκκρισης είναι ακόμη πιο λίγες. Και όταν λέμε ξέρουμε πολύ λίγα για τα μελιτογόνα έντομα του ελάτου, εννοούμε λίγα σε σχέση με την πρόβλεψη μιας πιθανής παραγωγής. Βιβλιογραφικά στοιχεία της βιολογίας των εντόμων προφανώς υπάρχουν. Στην Ελλάδα, οι επιστήμονες που ασχολούνται με αυτό το θέμα είναι μετρημένοι στα δάχτυλα του ενός χεριού, για να μην πούμε σε ένα μόνο δάχτυλο. Έχουμε διαβάσει άρθρα της κυρίας Γούναρη και από ότι καταλαβαίνουμε μόνη της παλεύει με το θεριό. Δηλαδή, η παραχθείσα και αποκτηθείσα γνώση είναι λίγη, γιατί δεν έχουμε ασχοληθεί με το ζήτημα. Γιατί όμως; Ας δούμε τί θα χρειαζόταν για μια σοβαρή προσπάθεια ενασχόλησης με το θέμα των μελιτοεκκρίσεων.

Α. Ύπαρξη επιστημόνων που να θέλουν να ασχοληθούν με το συγκεκριμένο αντικείμενο. Μπορούμε να δούμε ότι έχουμε τουλάχιστον μία επιστήμονα και σίγουρα θα υπάρχουν και άλλοι που εμείς δεν γνωρίζουμε ή νέοι επιστήμονες που θα ήθελαν να ασχοληθούν. Συνεπώς δεν θα έπρεπε να μας προβληματίζει αυτή η πλευρά.

Β. Η βοήθεια των μελισσοκόμων στις κατά τόπους δειγματοληψίες. Για να μπορούν να εξαχθούν ασφαλή επιστημονικά συμπεράσματα, θα πρέπει κάποιοι, έως αρκετοί, μελισσοκόμοι να κάνουν δειγματοληψίες κλαδιών σε συγκεκριμένες περιοχές, συγκεκριμένες ημερομηνίες και κάτω από την καθοδήγηση των ερευνητών. Επίσης, οι ίδιοι μελισσοκόμοι, αν μεταφέρουν τα μελίσσια τους στις περιοχές αυτές να μπορούν να δώσουν τα πραγματικά στοιχεία της παραγωγής τους. Γενικά, θα πρέπει να συνεργαστούν στενά με τους ερευνητές και κάτω από τις σταθερές οδηγίες τους.
Υπάρχουν οι μελισσοκόμοι που θα εργάζονταν για το σκοπό αυτό; Θέλουμε να πιστεύουμε πως ναι, υπάρχουν. Ίσως να μην υπάρχουν πάρα πολλοί, γιατί στο χώρο μας υπάρχει αυξημένη κρυψίνοια και ανταγωνισμός στην κακή του εκδοχή. Παρόλα αυτά πιστεύουμε ότι θα βρεθούν αρκετοί που σε ένα κάλεσμα έρευνας θα ανταποκρίνονταν και θα έδιναν τον καλύτερό τους εαυτό.

Γ. Το τρίτο που θα χρειαζόταν και μάλλον το πιο καθοριστικό είναι η χρηματοδότηση. Και εδώ αρχίζουν τα δύσκολα. Πού θα βρεθούν τα χρήματα και πόσα μπορεί να είναι αυτά; Για το πόσα δεν μπορούμε να απαντήσουμε, αν και από άποψη εξοπλισμού μόνο η εξ αποστάσεως ζύγιση πρέπει να λυθεί και από άποψη γενικότερου κόστους τα καύσιμα των μετακινήσεων (για κάποιες άκαιρες δειγματοληψίες) και οι αμοιβές, πιθανόν, των νέων επιστημόνων.

Εμείς πιστεύουμε ότι η χρηματοδότηση για ένα τόσο σοβαρό θέμα δεν θα έπρεπε να αντιμετωπίζεται σαν πρόβλημα, γιατί η παραχθείσα γνώση στην κατεύθυνση της πρόβλεψης των μελιτοεκκρίσεων, μπορεί να μειώσει κατά πολύ το κόστος του τελικού προϊόντος και να αυξήσει την εθνική παραγωγή μελιού, πράγμα που ομολογουμένως είναι κάτι που χρειαζόμαστε. Η συγκεκριμένη ερευνητική προσπάθεια είναι ένα πολύ καλό παράδειγμα έρευνας με άμεση ανταπόδοση.

Επίσης, μια ορθή αναδιανομή, του ευρωπαϊκού Καν. (ΕΚ) 1234/2007 (Ενιαίος Κανονισμός ΚΟΑ) προγράμματος, από όλους τους φορείς συμφωνημένη, θα μπορούσε να δώσει λύση στο υποφαινόμενο οικονομικό αδιέξοδο. Άρα που σκοντάφτει η χρηματοδότηση; Στη βούληση.
Δεν υπάρχει βούληση προς αυτή την κατεύθυνση. Οι Γερμανοί ασχολούνται με το θέμα πολλές δεκαετίες και έχουν βγάλει αποτελέσματα που δυστυχώς για μας αφορούν τον τόπο τους.

Εμείς ακόμη δεν έχουμε συνειδητοποιήσει ότι η έρευνα παράγει γνώση και η γνώση δύναμη που μπορεί να μεταφραστεί σε παραγωγή. Η έλλειψη βούλησης δεν αφορά μόνο την όποια ηγεσία του όποιου υπουργείου. Αφορά όλους μας. Αφορά την εύκολη κατηφόρα που έχουμε επιλέξει να προχωράμε, λες και θα κρατήσει για πάντα. Φέτος λοιπόν στον έλατο, η κατηφόρα έγινε ανηφόρα χωρίς να ξέρουμε πόσο θα κρατήσει. Χωρίς να ξέρουμε τίποτα, σαν να είμαστε πάλι στην αρχή. Θα μεταφέρουμε τα μελίσσια μας στα έλατα και θα περιμένουμε το μέλι, αν έρθει, ή θα πρέπει σιγά σιγά να βάλουμε τα θεμέλια παραγωγής μιας γνώσης που να μας προειδοποιεί πότε και αν θα τα μεταφέρουμε στα βουνά.

Δεν είναι εύκολη εργασία, αλλά μήπως αυτό που ζήσαμε πέρυσι ήταν εύκολο; Είναι πιο εύκολο να ενωθούμε και να προσπαθήσουμε, όλοι μαζί.